Werkgroepen
1. Spirituele zorg in de praktijk van een hospice
Ingrid Deij, geestelijk verzorger, voorzitter van de stichting Wederzijds, de organisatie die zich inzet om meer bekendheid te geven aan de stervenscultuur, zoals die vanuit de antroposofie en de Christengemeenschap is ontwikkeld. Werkzaam bij Hospice de Heuvelrug in Zeist.
Hoe kunnen we in de zorg recht doen aan wie iemand is en hoe hij/zij geleefd heeft? Hoe kunnen we hem of haar zo goed mogelijk bijstaan in de laatste levensfase?
2. Muziektherapie in de palliatieve zorg
Annette Sander, muziek- en zangtherapeut, werkt bij therapeuticum Aquamarijn, therapeuticum ’t Waag en bij hospice Rozenheuvel te Rozendaal.
Muziek is in staat de mens tot in het diepst van zijn ziel te raken. Muziek kan een mens ontroeren, in beweging brengen en ontspanning geven. Wat kan muziek betekenen voor de stervende en zijn naasten.
3. Drempelervaringen – Suïcidaliteit en suïcide
Aglaé Alleman, psychiater, werkzaam in de psychiatrie en verslavingszorg, psychotherapeut Lievegoed. Wim Cornelisse, sociaal psychiatrisch verpleegkundige en locatie manager Lievegoed Gespreksgroep over eigen ervaringen rondom suïcide of suïcidedreiging van patiënten of naasten.
Welke invloed heeft dit op je werk als hulpverlener. Na een inleiding over de diverse aspecten van suïcidaliteit vanuit antroposofisch en psychodynamisch perspectief, wisselen we ervaringen uit. Deelnemers worden uitgenodigd naast de ervaringen ook teksten, afbeeldingen of boeken mee te nemen, die ondersteunend kunnen zijn in de omgang met suïcidale patiënten en de verwerking van een suïcide.
4. Hoe kan ik mij scholen, zodat de gestorvenen zich met mij willen verbinden
Annemarie Ehrlich, euritmiste, Europa is haar werkplek.
Door met elkaar bewegend te oefenen aan vier kwaliteiten: gemeenschapsvorming, dankbaarheid, vertrouwen en verjonging. Graag ritmische gymnastiekschoenen meenemen.
5. Licht op het levenseinde
Marinus van den Berg en Madeleen Winkler, al dertig jaar huisarts in therapeuticum Calendula te Gouda. Zij heeft o.a. affiniteit met palliatieve zorg en de begeleiding van terminale patiënten.
Tevens vervult zij meerdere bestuurlijke functies binnen de antroposofische zorg Interactieve werkgroep met vragen rond het levenseinde bij palliatieve en terminale patiënten. In een interactieve werkvorm willen we verschillende vragen uit de praktijk van het werken met palliatieve en terminale patiënten met elkaar in beweging brengen. Zingeving, pijnbeleving, en voorbereiding op het sterven komen aan de orde.
6. Zij rekenen op ons!
Jacques Meulman, psycholoog in Naarden/Bussum en Amsterdam, Jill Meulman, euritmie-therapeute in Amsterdam.
Deze werkgroep is bedoeld voor hen die een medemens door suïcide verloren. In tweetallen en plenair, onderzoeken we wat er in het leven van de nabestaanden gebeurde en hoe hierin leeft wat de overledene ons vraagt te doen.
7. Aanleren van de ritmische voetinwrijving
Ruth Cooiman, antroposofisch verpleegkundige in Natuurlijk Gezondheidscentrum Rotterdam, Josien van Sandick, antroposofisch verpleegkundige bij hospice ‘de Vier Vogels’ te Rotterdam.
De voeten, die ons door het leven dragen, worden bij toenemende bedlegerigheid onbewust. Wij gaan aanleren hoe een ritmische voetinwrijving lichtheid en ontspanning brengt. Graag een eigen handdoek meenemen.
8. Zonder tastzin geen Godsbesef
Gert Siebes, fysiotherapeut bij therapeuticum ”de Es” te Apeldoorn, docent ethiek en levensbeschouwing.
Deze werkgroep gaat over het belang en de betekenis van de aanraking in de terminale levensfase. Niets is intiemer dan een sterfbed. Hoe we als hulpverlener om kunnen gaan met deze intimiteit en welke rol de aanraking hierbij kan spelen zijn de kernvragen in deze werkgroep. Aan de orde komen, na een korte inleiding: de hartinwrijving met goudzalf en scholingswegen in aandachtige nabijheid.
9. Welke rol kunnen beelden en voorstellingen spelen in het begeleiden van mensen in hun laatste levensfase?
Anneke Weeda, kunstzinnig therapeut in eigen praktijk Artesana en bij Huize Valckenbosch.
We laten een veelheid van beelden tot ons spreken en delen ervaringen. In een tekening of schildering zullen we een zelfgekozen beeld uitwerken uit een verhaal.
10. Orgaandonatie
Matthijs Chavannes, gepensioneerd huisarts en arts verstandelijk gehandicapten zorg.
Kunnen wij gedachten vormen over de gevolgen – lichamelijk en geestelijk – als ik een orgaan getransplanteerd heb gekregen en wat als ik ze doneer. Wij bespreken o.a. deze ongewone vragen.
11. “Ik word geboren” en “Ik sterf”
Johanna Priester, huisarts bij therapeuticum Helianth, Rotterdam, Lous Fricke, muziektherapeut bij verpleeghuis Nieuw Toutenburg en Ghiti Brinkman, euritmietherapeut bij therapeuticum Naarden-Bussum.
De mens kan zich op een actieve en bewuste manier voorbereiden op het sterven. De antroposofische therapieën kunnen daarbij verlichting en ondersteuning bieden. Inleiding, gesprek, muziek en euritmie.
12. Spreken voor de stervende – lezen voor de gestorvenen
Marjo van der Himst, spraakvormster en Ernie Coenen, spraakvormster en focustrainer.
Een mooie tekst of een verhaal kan een hulp zijn voor de mens rond het sterven. Hoe spreek of vertel je, zo dat het aan kan komen?
13. Kun je de dood ook groeten? Werken met verhalen en beelden in het zicht van dood
Annejet Rümke, arts, trainer, verhalenverteller met eigen praktijk en Joke Goudswaard, psychosociaal therapeut/trainer/supervisor, praktijk voor rouwverwerking met kinderen en volwassenen.
“Er was eens…” zo beginnen de sprookjes, en de held(in) gaat op weg. Na vele avonturen, met als dieptepunt de reis door de put, is er de terugkeer naar huis. Het leven is een reis van verbinding en uitdaging waarin we uiteindelijk los moeten laten en niets meer in handen hebben dan ons zelf.
14. De ketting versterken aan de rand van de afgrond
Jacques Michael Abas, psychiater en Anke Steinmann, beleidsmedewerker/projectleider ROM – beiden werkzaam in de Lievegoed kliniek.
Basisprincipe is om goed in contact te blijven met de betrokkene, met de familie, met de teamleden en met jezelf. Uitgelegd en geoefend zal worden hoe je dit kunt realiseren.
15. Palliatieve zorg en palliatieve sedatie in de allerlaatste levensfase: aandacht voor de onderste drie zintuigen
Toyna de Bordes, huisarts en Ine Hofman, fysiotherapeut beiden werkzaam bij Widar Gezondheidscentrum Zeist.
Palliatieve zorg in de fase dat de zieke niet meer uit bed kan komen. Net als bij de slaap, kan je bij het stervensproces makkelijker je lijf loslaten als je verbonden bent. Vanuit dit uitgangspunt geven we enkele ideeën uit de praktijk. De tastzin, levenszin en bewegingszin als toegangspoorten voor een alternatieve vorm van sederen.
16. Anticiperende rouw: hoe kan ik mij in het leven op verlies, de (eigen) dood voorbereiden?
Christiane Voit, psychosociaal begeleider in Hospice Heuvelrug te Zeist. Ze begeleidt vooral de naasten in hun proces van anticiperende rouw en in hun eerste tijd als nabestaande.
Geboren worden en sterven zijn beiden grenservaringen die onlosmakelijk met het leven verbonden zijn. Wat is verliezen? Wat is rouwen? Rouwen is hard werken, het is een werkwoord. Kan je je er op voorbereiden? In deze workshop kijken we naar verliezen. Hoe kunnen wij ze verweven in het leven, hoe dragen ze bij om ons voor te bereiden op ons eigen sterven. Er is een inleiding, een overzicht over de levens- en verliescirkel en ruimte voor gesprek.
17. Hoe kun je het proces van het loslaten ondersteunen?
José Korte, huisarts bij Sterre der Zee, antroposofisch medisch centrum te Den Haag en Gertrud Mau, euritmie therapeut in Den Haag en Leiden bij therapeuticum De Lemniscaat.
Sterven is in deze tijd geen vanzelfsprekendheid meer. Veel mensen hebben hulp nodig om te kunnen loslaten. Dat is bij uitstek een individueel proces. In deze werkgroep zullen we onze ervaringen als euritmist en huisarts met jullie delen.
18. Het levenseinde, een licht?
Marie-Hélène van Tol-van Hagen, Geestelijke in de Christengemeenschap in Gemeente Arnhem e.o.
Hoe je naar je levenseinde kijkt, heeft invloed op je dagelijkse leven en werken. Op verschillende manieren kun je leren actief je sterfmoment in je leven een plek te geven. Onverwacht licht kan zo op je keuzes vallen! Gesprek/oefeningen in kleine groepen.
19. Aandachtsvolle verzorging in de laatste levensfase
Edith Minnaar, verpleegkundige uitwendige therapie en IAOKZ bij therapeuticum Naarden-Bussum en in eigen praktijk Balsemiek; Toke Bezuijen, verpleegkundige in eigen praktijk Sherpa en in Antroposofisch Therapeuticum Leiden.
Hoe en wat verzorgen we ? Kijken we naar het loslaten van het aardse leven of het instromen in de volgende fase? We proberen beleefbaar te maken wat we kunnen doen met olibanum: goud, wierook en mirre, goud/lavendel/rozen zalf en de pentagraminwrijving.
20. Euthanasie binnen verschillende religies.
Maartje Valk, Student Master Religious Studies, Universiteit Leiden.
Hoe wordt er binnen andere religies gedacht over de dood en euthanasie? Hoe gaan we hier mee om, en wat kunnen we hier van leren, zijn belangrijke vragen die tijdens deze werkgroep worden gesteld. Interactieve werkvormen.
21. Kanker – kleurbeleving tussen oud en nieuw.
Hanneke Wetzel, psychosociaal hulpverlener en Anna Kruzdlo, kunstenaar, beiden werkzaam bij Freyja Levenskunst, kunst en gesprek voor vrouwen met kanker.
Als je te horen hebt gekregen dat je kanker hebt, verandert je wereld op slag. Hoe herschep je je leven om met rust en kracht je toekomst te leven? Met behulp van kunst (kleur en vorm) en aandachtsoefeningen gaan we zelf aan het werk en komen we met elkaar in gesprek.
Programma
- 09.30 Inloop, koffie en thee
- 10.00 Welkom, Koop Daniëls
- 10.05 Zingen, Astrid Schoots
- 10.15 Geboorte en dood: een weg van groei en ontwikkeling - Margarete van den Brink
- 11.00 Euritmie - Nicola Anasch & Martin Tobiassen: 'In de schaduw van mijn ziel'.
- 11.15 Licht in de laatste levensdagen - Marinus van den Berg
- 11.45 Koffie/lunch
- 13.10 Werkgroepen
- 15.00 Thee/koffie
- 15.30 Euritmie - Nicola Anasch & Martin Tobiassen: 'In de schaduw van mijn ziel'.
- 15.45 Zelfdoding; uit dwang, als mogelijkheid of een oplossing? - Wilfried Minne
- 16.15 Zingen
- 16.25 Waarom vragen mensen om euthanasie? - Madeleen Winkler
- 16.55 Afsluiting
- 17.00 Einde